توهم یا هالوسینیشن چیست ؟
اصلی ترین معنای توهم یا هالوسینیشن، درک و احساس چیزهایی است که وجود خارجی ندارند. در حقیقت افرادی که مبتلا به توهم می شوند، در حواس پنج‌گانه خود دچار خطا می شوند.
آن ها چیزهایی را می بینند و صداهایی را می شنوند که دیگران قادر به حس آن نیستند و آن را رد می کنند. توهم مهم ترین نشانه اختلالات روان پریشی است. روانپزشکان برای تشخیص نوع اختلال، اولین نشانه ای که بررسی می کنند، توهمات است.
توهم بیشتر در اختلالات اسکیزوفرنی، سایکوتیک و دوقطبی بروز پیدا می کند اما برخی از ناهنجاری های عصبی، آسیب های مغزی، بیماری ها و مصرف مواد مخدر نیز می تواند موجب بروز توهم شود.
نکته ی جالبی که درمورد توهم یا هالوسینیشن می توان گفت، این است که فردی که دچار توهم می شود به طور کاملا واقعی چیزهایی می بیند و نمی تواند حرف دیگران را بپذیرد که آن جسم وجود خارجی ندارد. توهم دیداری و شنیداری بیشتر از سایر توهمات رایج است.
چرا توهم به وجود می آید ؟
تا به حال تحقیقات و پژوهش های گسترده ای درمورد علت بروز توهم انجام شده است اما هنوز دلیل اصلی آن پیدا نشده است. در حقیقت می توان گفت عوامل مختلفی از جمله ژنتیکی، فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی در ایجاد توهمات نقش دارند و آن ها را تقویت می کنند.
همچنین در مواقعی که فرد بعد از مصرف مواد مخدر دچار توهم می شود، عناصر تشکیل دهنده مواد مخدر موجب بروز توهم در فرد می شود. در برخی موارد دیده شده که فرد در حین مصرف مواد مخدر هیچگونه توهمی نداشته و خیلی عادی است اما بعد از اینکه مواد مخدر را ترک می کند دچار توهم می شود.
از اصلی ترین علل بروز توهمات، می توان به عوامل ژنتیک اشاره کرد. یعنی اگر یکی از والدین یا هر دو دچار اختلالات روان پریشی باشند، به احتمال زیاد فرزندان نیز به این اختلال دچار می شوند.
توهم چگونه به وجود می آید ؟
انواع توهم یا هالوسینیشن (Hallucinations)
همانطور که گفتیم فرد وقتی دچار توهم می شود در برخی از حواس پنج گانه او خطا ایجاد می شود. از رایج ترین انواع توهم، توهم دیداری و شنیداری است که شخص، افراد یا اجسامی می بیند و صداهایی می شنود. اما انواع توهم عبارتند از:
- توهم شنیداری (Auditory Hallucinations)
- توهم دیداری (Visual Hallucinations)
- توهم چشایی (Gustatory Hallucinations)
- توهم بویایی (Olfactory Hallucinations)
- توهم لمسی یا جسمانی (Tactile or Somatic Hallucinations)
- توهم دستور (Command Hallucinations)
در ادامه به بررسی تمام انواع توهم خواهیم پرداخت.
توهم شنیداری
یکی از انواع توهماتی که در بین بیماران بسیار دیده می شود، توهم شنیداری است. چیزی حدود ۷۰٪ از مبتلایان به اختلالات روان پریشی، توهم شنیداری دارند. توهم شنیداری به صورت های مختلفی بروز پیدا می کند.
در برخی افراد به گونه ای است که فرد صدایی می شنود که با او گفتگو می کند، در برخی دیگر دو یا چند صدا هستند که در حال گفتگو با یکدیگرند. در بعضی افراد نیز به شکلی است که فرد صدایی می شنود که مشغول گفتگو درباره افکار اوست.
بسیاری از ما در ذهن خود صدای افکار داریم و این صدای ذهن ماست و کاملا طبیعی است. اما در افراد متوهم، این صدا کاملا بیرونی بوده و مانند صدای سایر افراد است. توهم شنیداری به صدای انسان ها محدود نمی شود و ممکن است به صورت صدای پا، تق تق و … بروز نماید. مهم ترین دلایل ایجاد توهم شنیداری عبارتند از:
- مشکلات شنوایی و آسیب به گوش
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
- مبتلا شدن به اختلالاتی مثل اختلال دوقطبی، شخصیت مرزی، استرس پس از سانحه، اختلالات خواب و …
- بروز آسیب های مغزی
- اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف آن مواد
- داروهای توهم زا و روان‌گردان
توهم شنیداری چیست ؟
توهم دیداری
نوع دیگری از توهم که بسیار رایج است و از شناخته شده ترین نوع هالوسینیشن به شمار می رود، توهم دیداری است. در این نوع توهم فرد اشخاص و اجسامی را می بیند که واقعی نبوده ولی خودش او را واقعی می داند.
این چیزها اصلا وجود خارجی ندارند و دیگران قادر به دیدن آن ها نیستند. این نوع توهم به دو صورت عمومی و خاص رخ می دهد. در حالت عمومی، فرد اجسام، رنگ ها، افراد و … را می بیند که اصلا وجود خارجی ندارند.
اما در حالت خاص توهم دیداری، او فقط یک فرد خاص را می بیند مثلا یکی از عزیزانش که فوت شده یا در جای دوری زندگی می کند. حتی ممکن است حشراتی را روی پوست خود ببیند و یا موجودات فضایی و ارواح را ببیند.
علل بروز توهمات دیداری عبارتند از:
- مشکلات بینایی، آسیب قشر بینایی، کم‌بینایی و …
- آسیب‌های مغزی مخصوصا در ناحیه‌های مرتبط با بینایی
- اختلال اسکیزو افکتیو، طیف اسکیزوفرنی، اختلالات سایکوتیک، اختلال دوقطبی و افسردگی
- دلیریوم (شامل عفونت‌ها، مصرف مواد مخدر و ترک مصرف یا مشکلات جسمانی و مغزی)
- دمانس یا زوال عقل
- بیماری پارکینسون
- تشنج و صرع
- میگرن
- ضایعات و تومورهای مغزی
- مشکلات خواب
- داروهای توهم‌زا و روان‌گردان
- مشکلات متابولیسم
- بیماری کروتزفلد جاکوب (Creutzfeldt-Jakob)
توهم بینایی چیست ؟
توهم چشایی
شاید کمتر درمورد توهم چشایی شنیده باشیم اما چنین توهمی وجود دارد. در این نوع توهم فرد مزه های غیرعادی در دهان خود حس می کند و از این حالت ناراضی است. برای مثال مزه ی خون در دهان خود حس می کند و یا طعم غذاها برایش عوض می شود.
علل بروز توهم چشایی عبارتند از:
- آسیب‌های مغزی و عصبی
- ناهنجاری در لوب گیجگاهی
- بیماری‌های سینوس و صرع
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
توهم چشایی چیست ؟
توهم بویایی
نوع دیگری از توهم وجود دارد که در آن حس بویایی فرد دچار مشکل و خطا می شود. فردی که به این نوع توهم دچار می شود، ممکن است بوهای خاصی در اطراف خود حس کند یا حتی فکر کند که خودش آن بو را می دهد.
توهم بویایی هم به صورت حس بوی خوشایند مثل بوی عطر، گل و … می باشد و هم به صورت بوی بد مثل بوی زباله، گاز و …
علل بروز توهم بویایی عبارتند از:
- عفونت بینی
- پولیپ بینی
- مشکلات دندانپزشکی
- میگرن
- آسیب‌دیدگی سر و تشنج
- سکتهٔ مغزی یا تومورهای مغزی
- عوارض ناشی از شیمی درمانی برای سرطان
- اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
توهم بویایی چیست ؟
توهم لمسی یا جسمانی
یکی از انواع هالوسینیشن، توهم لمسی است. این نوع توهم با حس لامسه فرد سروکار دارد. در این توهم، فرد حس می کند که حرکات غیرعادی در بدنش اتفاق می افتد و یا نوعی احساس کاذب در حس لامسه خود حس می کند.
مثلا احساس می کند که حشراتی زیر پوست او در حال حرکت هستند یا دست هایش در حال سوختن می باشند. همچنین ممکن است حس کند که برخی از اعضا بدنش در حال تغییراتی هستند مثلا مغزش بزرگ می شود.
علل بروز توهم جسمانی عبارتند از:
- اختلال اسکیزو افکتیو
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
- داروهایی که شما را توهم می کنند
- دلیریوم
- اعتیاد به مواد مخدر و الکل یا قطع مصرف
- بیماری آلزایمر
- دمانس یا زوال عقل
- بیماری پارکینسون
توهم لمسی چیست ؟
توهم دستور یا توهم فرمان
آخرین نوع توهم، هالوسینیشن دستور یا فرمان است. این نوع توهم شباهت زیادی به توهم شنیداری دارند. با این تفاوت که در نوه دستور، صداها به صورت فرمان هایی صادر می شود.
فرد صداهایی را به صورت شنیداری یا ذهنی حس می کند که به او دستور انجام دادن کارهایی می دهند. گاهی این صدا را از بیرون می شنود و گاهی چیزی از درون به او دستور می دهد. دستورات هم مثبت هستند و هم منفی. در دستورات منفی فرد ممکن است به خودش و دیگران آسیب برساند.
علل بروز توهم دستور عبارتند از:
- مشکلات شنوایی، آسیب به گوش
- طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک
- اختلالات دوقطبی، شخصیت مرزی، استرس پس از سانحه
- اختلالات خواب
- آسیب‌های مغزی
- اعتیاد به مواد مخدر یا قطع مصرف
- داروهای توهم‌زا و روان‌گردان
توهم دستور چیست ؟
تشخیص توهم چگونه انجام می‌شود ؟
تشخیص توهم و هالوسینیشن با بررسی های روانشناس و روانپزشک انجام می شود. در این بررسی ها، مصاحبه های بالینی با خود فرد و اطرافیانش انجام می شود تا توهم او مشخص شود.
راه دیگری که برای تشخیص هالوسینیشن وجود دارد، آزمایشات و آزمون هایی مثل الکتروانسفالوگرام یا EEG که الگوهای غیر طبیعی فعالیت الکتریکی در مغز را بررسی می کند هستند. در این راه می توان توهم ناشی از تشنج یا صرع را شناسایی کرد.
همچنین اگر توهمات ناشی از مشکلات مغزی باشند، می توان با انجام MRI آن را شناسایی نمود.
توهم چگونه درمان می شود ؟
درمان توهم یا هالوسینیشن
راه درمان توهم یا هالوسینیشن، دارودرمانی و روان درمانی است. قبل از اینکه راه مناسب برای درمان تشخیص داده شود، باید علت بروز توهم ناسایی گردد و بر اساس آن درمان مناسب انتخاب شود.
اگر توهمات ناشی از اختلالات روانی به ویژه طیف اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک باشند، با دارودرمانی و روان درمانی می توان مشکل را حل کرد. برای چنین بیماری هایی از داروهای ضد روان پریشی استفاده می شود.
همچنین با انجام روش هایی مثل درمان شناختی رفتاری، طرحواره درمانی و روانکاوی، روند درمان را سرعت می بخشند.
